"Każdy z kmieci posiadał oprócz roli użytki dodatkowe, przede wszystkim łąkę, a nadto cała gromada mogła korzystać z pastwisk, nieużytków, lasów, no i wypasać bydło na rolach, będących ugorem w danym roku.
Warunki gospodarcze XVI wieku, dobra koniunktura na 136 produkty wiejskie, znośne położenie materialne chłopów i ich zdolność do rozwijania własnej gospodarki złożyły się na praktyczne powiększanie areału uprawnego pól chłopskich."
"Łany puste były to role kmiece, które nie posiadały własnych, czynnych gospodarstw do ich eksploatowania.
W całym niemal kraju ról takich było jeszcze dużo - przeciętnie szacuje się, że około 30% ról kmiecych stanowiły w XVI wieku pustki.
Role puste nie równały się jednak odłogom, nieużytkom. Łany puste były w praktyce rezerwą ziemi, z której to rezerwy korzystał tak rozwijający się folwark, jak i chłopi, którzy pragnęli i mogli rozszerzyć swe gospodarstwa.
Kmieć siedzący na półłanku mógł w praktyce gospodarować na całym łanie (dzierżawiąc półłanek pusty), byli zaś czasem nawet tacy, którzy przy skromnym gospodarstwie nominalnym, znacznie więcej gruntów pustych brali pod uprawę.
Dwór nie sprzeciwiał się, gdy kmiecie pragnęli dzierżawić puste łany, i godził się je oddawać na korzystniejszych dla chłopów warunkach niż przy normalnym osadzaniu kmiecia."
CzytajWieś chłopska doby renesansu, nie była jednolita i charakteryzowała się bardzo różnymi kategoriami ludności wiejskiej.
Byli to chłopi wyposażeni w siedlisko z chatą, ewentualnie drobnymi zabudowaniami gospodarczymi, w ogród oraz zazwyczaj kawałek roli od jednej do kilku mórg liczący.
Chłopi bezrolni (lub prawie bezrolni) posiadający dom (chałupę) lub w nim mieszkający niekoniecznie na stałe, nieposiadający ziemi lub jedynie mały ogród i obejście.
Często w tym okresie komornikami, a właściwie komornicami były kobiety samotne czy pozbawione męskiej opieki, jak na przykład wdowy.
Wykazywali przedsiębiorczość wędrując w poszukiwaniu pracy, najmując się tam, gdzie to było korzystniejsze.
"Obok karczmarzy i młynarzy znajdowali się na wsi rzemieślnicy o zawodach niekoniecznie wiejskich. Byli to czasem tkacze, sukiennicy czy płóciennicy, szewcy, krawcy, garncarze, kowale i tym podobne zawody."
"W XVI wieku ściślejszego ograniczenia uprawnień karczmarzy przez dwór jeszcze nie było. Karczmarze produkowali i sprzedawali piwo na własną rękę, a chłopi mogli je nabywać wedle swego uznania."
"Jeśli młynarz sam budował młyn, otrzymywał zapisaną na nim (jak gdyby hipotecznie) sumę, odpowiadającą w przybliżeniu wartości młyna. Nie można go było z młyna usunąć bez spłaty tej sumy."
"Istotę pracy kowala stanowiła kuźnia i jej urządzenia takie jak miech, kowadło sąsiadujące z paleniskiem, młoty i szczypce. Do tych podstawowych narzędzi dochodziły jeszcze dłuta, dłubacze, przebijaki do wyrobu gwoździ, cęgi - szczypce do wyjmowania żelaza z żaru, młotki i stemple."
"Wsi spokojna, wsi wesoła
Który głos twej chwale zdoła?
Kto twe wczasy, kto pożytki
Może wspomnieć za raz wszytki?"
"Najbardziej znanym źródłem do dziejów wsi polskiej są tzw. lustracje dóbr królewskich. Te ogromne księgi zapisów, sporządzone w latach 1564/65 i 1569/70 przez specjalne komisje, które składały się z przedstawiciela króla, senatu i izby poselskiej, dochowały się do naszych czasów niemal w komplecie. Jak sama jednak nazwa wskazuje, obejmowały one jedynie majątki królewskie, i to zresztą nie wszystkie."
Oparto na tekstach
Andrzeja Wyczańskiego WIEŚ POLSKIEGO ODRODZENIA Książka i Wiedza 1969
Luźni ludzie, hultaje, ludzie swawolni, wagabundzi, wałęsy, włóczęgi, w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych do schyłku XVIII w. kategoria ludności nieposiadająca majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zajęcia, a w rezultacie niepozostająca w zależności osobistej i nieobciążona powinnościami na rzecz klasy feudalnej.
encyklopedia.pwn.pl/haslo/luzni-ludzie;3934666.html
Gospodarny chłop - kmieć, karczmarz czy młynarz stał też niekiedy lepiej finansowo od ubogiego szlachcica, udzielał mu nawet pożyczek, jak na przykład Wojciech Wojtyra z Sowin, który w 1558 roku pożyczył szlachcicowi Janowi Malichowskiemu 100 florenów, a ten uroczyście zobowiązał się przed sądem grodzkim kościańskim zwrócić mu dług na św. Bartłomieja (24. VIII) 1559 roku.
otworzksiazke.pl/images/ksiazki/wies_polskiego_odrodzenia/wies_polskiego_odrodzenia.pdf
O rozmachu, jakiego nabierały dodatkowe zajęcia chłopskie, może na przykład świadczyć historia kmiecia z Gierczyc w pow. sandomierskim, Stanisława Kurpiela. Kurpiel w spółce z mieszczaninem z Chęcin Teofilem Dzieżą i mieszczaninem z Bochni Szymonem Wielogórskim wygnał w 1545 roku na Śląsk do Brzegu i sprzedał 172 woły. W handlu tym wyręczał bezpośrednio Kurpiela jego sługa, Jakub Starostka, a część wpływów przypadająca na Kurpiela wyniosła niebłahą kwotę 300 florenów.
otworzksiazke.pl/images/ksiazki/wies_polskiego_odrodzenia/wies_polskiego_odrodzenia.pdf
Od czasu rozprzestrzenienia się gospodarki towarowo-pieniężnej w XIII - XIV wieku istniały na wsi opłaty pieniężne na rzecz pana, tzw. czynsze. Czynsze obliczano w groszach z łanu czy włóki i płacono najczęściej raz do roku na św. Marcina (n. XI.), lub też rzadziej kwartalnie. Czynsze były różnej wielkości, najczęściej w XVI w. około 30-48-60 groszy z łana kmiecego, z tym że praktycznie wahania tej stawki były nieraz duże nawet w obrębie tych samych dóbr, np. od 12 do 108 gr z łana. Zależało to od pozostałych obciążeń i ich wielkości.
otworzksiazke.pl/images/ksiazki/wies_polskiego_odrodzenia/wies_polskiego_odrodzenia.pdf